Hoe innovatieve technologie de energietransitie versnelt en leveringszekerheid borgt in een veranderend klimaat
De energietransitie, leveringszekerheid en klimaatadaptatie vormen een drievoudige prioriteit voor de Nederlandse overheid, zoals ambitieus neergelegd in het regeerprogramma. Deze thema’s vereisen niet alleen versterking van de nationale energie-infrastructuur en directe actie op klimaatverandering, maar ook slimme technologische oplossingen om een stabiele energievoorziening te waarborgen in tijden van groeiende vraag. De Monitor Leveringszekerheid 2024 en rapporten van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) benadrukken de urgentie van maatregelen om de veerkracht en toekomstbestendigheid van onze energievoorziening te versterken.
Tijdens COP29 (Conference of the Parties) in Bakoe werd opnieuw de cruciale rol van internationale samenwerking in de energietransitie bevestigd. De conferentie heeft geleid tot belangrijke toezeggingen, zoals verhoogde klimaatfinanciering en de oprichting van een wereldwijde koolstofmarkt. Deze maatregelen versterken de samenwerking tussen landen en bieden kansen voor het efficiënter reduceren van emissies, wat ook impact heeft op de Nederlandse ambities voor een duurzame toekomst. Tegelijkertijd bevestigt de uitspraak van het Gerechtshof Den Haag in de zaak tegen Shell dat bedrijven verantwoordelijkheid dragen in de energietransitie, hoewel zij meer vrijheid behouden in de manier waarop zij deze verantwoordelijkheid invullen. Dit plaatst de overheid in een centrale rol bij het bieden van richtlijnen en kaders om de noodzakelijke transitie te versnellen.
In dit derde deel van de blogserie bespreek ik de implicaties van de energietransitie maatregelen voor de overheidsbedrijfsvoering. De complexiteit van deze maatregelen vraagt om een gecoördineerde aanpak waarin publieke en private sectoren nauw samenwerken. Technologische innovatie speelt hierin een sleutelrol: door samenwerking en data-gestuurde inzichten kan de overheid haar beleidsdoelen met meer zekerheid en snelheid realiseren. Het effectief beheren en benutten van de beschikbare informatie, afkomstig van diverse bronnen, biedt niet alleen handvatten voor weloverwogen beleidskeuzes maar stelt de overheid ook in staat om snel en flexibel in te spelen op veranderende omstandigheden. Digitale oplossingen fungeren als katalysator om deze toekomstbestendige en wendbare aanpak te ondersteunen.
1. Energietransitie: Vraag, aanbod en duurzame groei
De energietransitie in Nederland vereist een voortdurend evenwicht tussen vraag en aanbod van energie, terwijl duurzame groei actief wordt gestimuleerd. Het Nationaal Plan Energiesysteem, een kernstuk in het nieuwe regeerprogramma, benadrukt het belang van investeringen in infrastructuur en verduurzaming om de continuïteit van energievoorziening te waarborgen en de groeiende vraag naar hernieuwbare energiebronnen, zoals zonne-energie en elektrische voertuigen, te kunnen faciliteren. Dit beleid sluit aan bij bevindingen van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), dat waarschuwt voor toenemende druk op de energiemarkt naarmate Nederland verder verduurzaamt, met risico’s op knelpunten in de energievoorziening als er niet tijdig wordt geïnvesteerd.
Om groene groei – een kernpunt in de overheidsagenda – te realiseren, is het cruciaal dat subsidies en investeringen in technologie en innovatie effectief worden aangestuurd. Marktgegevens laten zien dat de vraag naar duurzame technologieën, zoals elektrische voertuigen en zonnepanelen, vaak inzakt zodra stimuleringsmaatregelen worden verminderd. Dit benadrukt de noodzaak voor een geïntegreerde aanpak, waarin zowel de energiebehoeften als duurzame innovatie structureel worden ondersteund. Een dergelijke aanpak zorgt voor voorspelbaarheid en vertrouwen, wat bedrijven en burgers stimuleert om te investeren in duurzame technologieën en de markt uiteindelijk helpt om zelfstandig te groeien. Studies, zoals die van het Internationaal Energieagentschap (IEA), tonen aan dat consistente overheidssteun tijdens de opstartfase essentieel is om de adoptie van nieuwe technologieën te versnellen en markten gezond en competitief te maken.
Voor een succesvolle uitvoering van de energietransitie zijn niet alleen beleidsmaatregelen nodig, maar ook data-gedreven inzichten in energiefluctuaties en hun impact op bedrijven en huishoudens. Realtime data-analyse, zoals toegepast in SAP’s Green Hydrogen Certificate-project, biedt de mogelijkheid om energieaanbod effectief af te stemmen op de vraag. Dit stelt bedrijven in staat om proactief in te spelen op energieprijzen en belastingvoordelen, wat hen ondersteunt in hun duurzaamheidsdoelstellingen en operationele efficiëntie.
De overheid speelt hierin een bredere rol dan enkel als uitvoerder; het vereist dat zij een ecosysteemstrategie ontwikkelt die publieke en private samenwerking bevordert. Dit stimuleert ook het verdienvermogen van Nederland binnen de Europese energiemarkt, waar het land door een sterke digitale en duurzame infrastructuur een strategische positie kan innemen. Nederland heeft bijvoorbeeld een sleutelrol in de Europese groene waterstofinfrastructuur en CO₂-handelsinitiatieven, waarmee het kan bijdragen aan een open energiemarkt en groei kan stimuleren door middel van technologie en innovatie. Landen zoals Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben vergelijkbare investeringen gedaan om hun positie in de Europese energiemarkt te versterken, en Nederland kan hierop voortbouwen om zijn rol als energiehub verder te consolideren.
2. Leveringszekerheid: Evenwichtige en veilige energievoorziening
Een stabiele energievoorziening vormt de ruggengraat van de Nederlandse economie en samenleving. Naarmate Nederland overschakelt op hernieuwbare energiebronnen, wordt het waarborgen van stabiliteit en continuïteit in het energienetwerk steeds complexer. De Monitor Leveringszekerheid 2024 wijst op de noodzaak van investeringen in infrastructuur om de continuïteit te waarborgen, ook tijdens piekvraag of schaarste. Variabele bronnen zoals zon en wind vereisen een flexibel systeem en aanpak van netcongestie. Het regeerprogramma stelt dat kernenergie hierin een cruciale rol speelt, met plannen voor nieuwe kerncentrales en verkenning van kleine modulaire reactoren (SMR’s) die stabiele aanvulling bieden op hernieuwbare energie.
Energieopslag is eveneens essentieel om vraag en aanbod te balanceren, vooral bij pieken. Het kabinet ondersteunt de uitrol van decentrale oplossingen zoals energy hubs en de uitbreiding van interconnecties met buurlanden. Energieopslag via batterijen en waterstof kan niet alleen het netwerk stabiliseren, maar ook kansen creëren op de Europese energiemarkt. Slimme netwerken en real-time datamonitoring zijn nodig om deze balans in stand te houden. SAP’s slimme netwerktoepassingen, die gebruikmaken van AI en voorspellend onderhoud, helpen energiebedrijven om verliezen te beperken en storingen proactief te voorkomen, wat de leveringszekerheid en de duurzame doelstellingen van de overheid ondersteunt.
Om deze doelen op lange termijn te borgen, vraagt de energietransitie om een solide financieringsstrategie. Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Bekostiging elektriciteitsinfrastructuur adviseert een sterke coördinatie van publieke en private financiering, zodat kritieke investeringen in energie-infrastructuur op tijd kunnen worden gerealiseerd. Door strategisch samen te werken met technologiepartners en te investeren in infrastructuur, kan de overheid de leveringszekerheid versterken en Nederland beter voorbereiden op toekomstige uitdagingen in de energietransitie.
3. Klimaatadaptatie: Een regionale en nationale uitdaging
Klimaatadaptatie is geen toekomstig vraagstuk, maar een urgente prioriteit. Nederland ziet zich geconfronteerd met toenemende extreme weersomstandigheden, zoals overstromingen en droogte, die de infrastructuur zwaar belasten. Rapporten van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Klimaatfonds waarschuwen dat de fysieke, economische en sociale schade aanzienlijk zal toenemen zonder adequate maatregelen. De overheid heeft daarom programma’s zoals het Hoogwater Beschermingsprogramma (HWBP) en Ruimte voor de Rivier opgezet, die gericht zijn op het verbeteren van de waterveiligheid en het aanleggen van klimaatbestendige infrastructuur.
De impact van klimaatadaptatie op de overheidsbedrijfsvoering is groot: gemeenten, provincies en waterschappen moeten niet alleen hun klimaatplannen coördineren, maar ook hun interne processen moderniseren om de uitvoering te waarborgen. Dit vraagt om het vermogen om grote hoeveelheden data, afkomstig van verschillende overheidsniveaus, te verwerken en om te zetten in uitvoerbare strategieën. Een voorbeeld hiervan is het Programma Integraal Riviermanagement, waar meerdere partijen betrokken zijn bij het beheer van rivieren en waarin digitale samenwerking noodzakelijk is om overstromingsrisico’s effectief te minimaliseren.
Digitale platformen spelen een cruciale rol bij het faciliteren van deze samenwerking. Met behulp van digitale samenwerkingsplatformen kunnen verschillende overheidsniveaus beter coördineren, wat leidt tot een snellere besluitvorming en verhoogde transparantie. SAP biedt oplossingen die overheden in staat stellen data te delen en analyseren, waardoor zij de effecten van klimaatverandering nauwkeurig in kaart kunnen brengen en gericht actie kunnen ondernemen. Bijvoorbeeld, zowel op het recente COP29 als COP28 wordt het belang van technologie en data gestuurde oplossingen voor klimaatmaatregelen benadrukt, waarbij bedrijven zoals SAP laten zien hoe zij bijdragen aan het bouwen van klimaatbestendige infrastructuren en ecosystemen.
Door te investeren in zowel fysieke als digitale infrastructuur maakt de overheid zich gereed voor een toekomst waarin klimaatadaptatie structureel verankerd is in de bedrijfsvoering. SAP’s technologieën, zoals blockchain en AI-gestuurde analyses, bieden de bouwstenen voor deze digitale infrastructuur, waardoor data gestuurde inzichten worden geïntegreerd in klimaatbesluitvorming en operationele continuïteit gewaarborgd blijft.
4. Samenwerking tussen publieke en private sector
De energietransitie en klimaatadaptatie zijn uitdagingen van ongekende schaal en complexiteit, die geen enkele organisatie of overheidslaag zelfstandig kan oplossen. Zoals uit eerdere paragrafen blijkt, is samenwerking een essentiële pijler voor het behalen van de duurzaamheidsdoelen. Dit geldt niet alleen voor de energietransitie, maar ook voor leveringszekerheid en klimaatadaptatie, waarbij gezamenlijke inspanningen van publieke en private partijen nodig zijn. Hierin moeten verantwoordelijkheid, middelen en technologieën daadwerkelijk worden gedeeld en geïntegreerd om verandering teweeg te brengen.
Essentiële capaciteiten voor samenwerking – Een effectieve samenwerking tussen publieke en private sector vereist meer dan afspraken op papier; het vraagt om een cultuur van gedeelde verantwoordelijkheid en daadwerkelijke gedragsverandering. Datadeling is cruciaal om realtime inzicht te bieden, en zowel publieke als private partijen moeten toegang hebben tot dezelfde informatie, met waarborg voor transparantie en veiligheid. Het ontwikkelen van een gedeelde digitale infrastructuur is daarbij noodzakelijk om grensoverschrijdende projecten te coördineren, zoals duurzame energievoorziening en watermanagement. Ook is interoperabiliteit essentieel: systemen en processen moeten naadloos op elkaar aansluiten om effectieve samenwerking te waarborgen en om duurzame maatregelen niet enkel tijdelijk, maar structureel te verankeren in beleid en bedrijfsvoering.
Voorbeelden van succesvolle samenwerking en gedragsverandering – In het buitenland zien we dat publiek-private samenwerking al tot duurzame innovaties leidt. Zo ondersteunt SAP de Duitse overheid met een schaalbaar AI-platform voor real-time data-analyse en fraudedetectie, waardoor de overheid sneller en veiliger kan opereren. Daarnaast ontwikkelde SAP samen met GIZ een platform voor de certificering van groene waterstof, waarmee transparantie en duurzaamheid in de energieketen worden bevorderd. Deze voorbeelden laten zien hoe technologie echte gedragsverandering en procesoptimalisatie mogelijk maakt. Echter, als deze samenwerking slechts eenmalig wordt toegepast zonder structurele opvolging en evaluatie, blijft de impact beperkt. Hier is dus niet alleen technologie nodig, maar ook een regelmatige evaluatie (Plan-Do-Check-Act) binnen de beleidscyclus om duurzame impact te borgen.
Aanbevelingen voor de overheid en het bedrijfsleven – Om een structurele samenwerking te stimuleren, is het essentieel dat zowel de overheid als bedrijven zich verbinden aan concrete en meetbare doelen voor duurzaamheid en CO₂-reductie, waarbij gedragsverandering centraal staat. De overheid moet hierin een regierol op zich nemen en wet- en regelgeving opstellen die samenwerking faciliteert en bestaande barrières wegneemt. Echter, bedrijven moeten duurzaamheid ook verweven in hun dagelijkse bedrijfsvoering. Door duurzaamheid integraal te maken binnen de bedrijfscyclus, bijvoorbeeld via het Green Ledger-concept van SAP, kunnen CO₂-emissies net zo nauwkeurig worden gevolgd als financiële transacties. Dit vergroot niet alleen transparantie maar biedt bedrijven ook een structuur om continu te evalueren en bij te sturen.
Hoe nu echt doorpakken? Hoewel er al jaren wordt geïnvesteerd in de energietransitie, blijft de vraag of we daadwerkelijk doorpakken. Het succes hangt niet alleen af van initiële samenwerkingsverbanden, maar vooral van de bereidheid om duurzame acties structureel te verankeren in beleid en bedrijfsvoering. Een gedeelde visie en een duidelijke governance zijn hierbij cruciaal, waarbij alle betrokken partijen concrete en meetbare bijdragen leveren. Technologieën zoals die van SAP kunnen deze samenwerkingen ondersteunen, maar het is de daadwerkelijke inzet en actie van zowel de overheid als het bedrijfsleven die de energietransitie vooruit kunnen helpen. Door continu te evalueren, bij te sturen en duurzaamheid fundamenteel te integreren op alle beleidsniveaus, kunnen we niet alleen doelen stellen, maar ook duurzame impact realiseren.
